Terug naar Overzicht

gepubliceerd: 19-2-2007
(gewijzigd: 28-2-2007)

Van der Elst - Dordrecht

Is dit een oude Vlaamse en Hollandse handelsfamilie, vertakt in de belangrijkste handelscentra van weleer? o.a. Schiedam, Dordrecht en Leiden.

In Dordrecht komen twee verschillende takken van der Elst voor waar mijn kinderen van afstammen.

De tak waar ik de minste informatie over heb is die van Frans, de voorvader van Barendina van der Elst. Zij trouwt in 1831 met Jan Ponsen. Onder haar voorouders vinden we namen als van der Wulp, Maran, Verbrugge en Steenbus.

De andere, bekendere tak is die van Abraham Franse, de voorvader van Cornelia van der Elst, die in 1767 trouwt met Johannes van der Ven. Abraham is vermoedelijk geen "echte" van der Elst. Hij was misschien een Moelaerts. Zijn zoon François heeft dan de achternaam van zijn oudoom Willem aangenomen. Wellicht omdat hij de enige mannelijke erfgenaam was. Vermoedelijk was deze Willem een vermogend koopman.

Onder de voorouders van Cornelia vinden we verder namen als van Ratingen, Laban, van Hamelenberg, van Wijck en Hops/Kops.

Verwantschappen?

Er zijn meerdere online publicaties te vinden over Abraham. Een eventueel verband tussen de beide takken heb ik echter nog niet gevonden.

De informatie die ik heb gebruikt is deels gebaseerd op de webpublicaties van de navolgende drie genealogen:

Daarnaast is veelvuldig het online archief van Dordrecht geraadpleegd.

Een aantal personen die als afzonderlijke tak voorkomen in bijv. de overzichten van Lucas van Heeren zijn volgens mij te plaatsen in eenzelfde tak. Daarom probeer ik in een Excel-overzicht orde te scheppen in de verschillende, voornamelijk Dordtse takken.

Het patroon van vernoemingen geeft vaak een sterke aanwijzing voor verwantschap. Bovendien zijn die namen vaak een aanwijzing voor de namen van de grootouders. Daarvoor is het noodzakelijk ook de nakomelingen in vrouwelijke lijn te kennen, alsmede de ouders van der partner.

Hier het overzicht per 26 februari 2007: overzicht Dordtse takken van der Elst

Als u geen Excel heeft kunt u het bestand bekijken na een viewer te hebben geïnstalleerd, bijv. die van Microsoft.

Oorsprong?

De naam van der Elst kent meerdere naamsvarianten die ik beschouw als gelijkwaardig. Aangetroffen werden: van der Elst, van den Elst, van der Helst en Verelst. Wellicht is ook van der Aelst een geldige variant.

De variant van Elst duidt vermoedelijk op een andere geografische herkomst, nl. het plaatsje Elst boven Nijmegen, of dat bij Utrecht.

De oorsprong ligt vermoedelijk in de Zuidelijke Nederlanden. Bij Antwerpen komt het geslacht van der Elst al in de vroege 14e eeuw voor, verbonden aan het Hof ter Elst. Verder komt het geslacht ook veelvuldig in Brabant voor, in Oisterwijk, Hedel en 's-Hertogenbosch. Daarmee is ook de plaats Elst, nu opgenomen in de gemeente Overbetuwe, een kanshebber voor de oorsprong.

Al vóór de 80-jarige oorlog kwam het geslacht van der Elst ook voor in Dordrecht. Waarschijnlijk als een Noordelijk steunpunt voor dit Vlaamse of Brabantse koopmansgeslacht.

Ten tijde van de 80-jarige oorlog komt een groot deel van deze families naar het Noorden, o.a. naar Delft, Leiden, Schiedam en Dordrecht. Ook naar 's-Hertogenbosch trekt vermoedelijk een tak, die later via Hedel o.a. in Rotterdam terecht komt.

Van der Elst en het pluche

Anders dan de naam doet vermoeden is de tak van Abraham Franse een Waalse familie, die al rond 1700 een rol speelt binnen de Waalse gemeente in Dordrecht. Zo is Abraham Franse van der Elst schoolmeester in de Waalse school. In de 18e eeuw behoorden zij tot een van de vooraanstaande Dordtse koopmansfamilies, die naast de lakenhandel ook in de suikerraffinage actief was. Zoals gebruikelijk kom je deze kooplui ook als financiers tegen, bijv. bij het verstrekken van hypotheken.

In de 19e eeuw zullen nazaten zowel in Dordrecht als in Leiden deze vooraanstaande rol nog steeds spelen, hetgeen hen een plaats heeft opgeleverd in Het Nederlandsch Patriciaat, editie 1935/36.

Jacobus van der ElstIn Dordrecht brengt Jacobus van der Elst (1783-1838) het tot burgemeester, van 29-11-1827 5-10-1838, wanneer hij in functie sterft. Hij trad overigens in de voetsporen van zijn vader Johannes en grootvader Jacobus.

Bartholomeus van der Elst (1789-1861) verkrijgt begin 19e eeuw de heerlijkheid Bleskensgraaf, die vervolgens in de familie blijft. Waarschijnlijk koopt hij deze van Geertruid van Brandwyk. Verder is ook hij raadslid, overigens net als zijn vader Johannes en zijn grootvader Jacobus.

Bleskensgraaf, ... is eene heerlijkheid, die vroeger, als een Arkelsleen, leenroerig was aan de graaflijkheid van Holland. .... Thans is dezelve in bezit van den heer B. Van der Elst te Dordrecht. Dit dorp, hetwelk eene kerk heeft, zijnde een vrij oud gebouw met vierkanten toren, staande op een ommuurd kerkhof, telt 86 huizen, 1 korenmolen en 629 inwoners, die in den landbouw hun bestaan vinden. (D. Vant Sant, kostschoolhouder te Gorinchem, oorspronkelijk uitgegeven in 1845)

Willem van der Elst (1839-1903), advocaat en rechter in Dordrecht, is in 1866 een der oprichters van de choleracommissie, een ziekte die steeds weer grote aantallen slachtoffers maakte. Is in 1884 secretaris-penningmeester van de Vereniging tot instandhouding van een rijschool te Dordrecht. Uit een legaat aan de Waalse gemeente, in 1903, blijkt nog steeds de betrokkenheid van deze familie bij de Waalse gemeenschap.

In Leiden speelt de arts Abraham van der Elst (1865-1938) een voorname rol, in 1903 als raadslid en verder als deel van een omvangrijk maatschappelijk netwerk.

Bronnen:

Een ondernemende familie

In de 18e eeuw was de stap van koopman naar fabrikant niet groot. Men handelde vermoedelijk behalve in laken en wol ook in hout, suikerriet, tabak, thee etc.

Hierbij een overzicht van de mij bekende fabrikanten en ondernemers:

Jacob van der Elst (1717-1771) bezit een suikerraffinage, firma Backer en Van der Elst, aan de Kalkhaven, samen met Hilmar Backer. In het Dordts archief, inv.nr. 959, bevindt zich een advies op een verzoekschrift voor een schoorsteen. De handel in suikerriet en de export van suiker vormde een belangrijk onderdeel van de Hollandse economie van de 18e eeuw. Nederland is dan wereldwijd de belangrijkste producent. Suikerhandelaars bevonden zich behalve in Dordrecht vooral in Antwerpen, Duinkerken, Rotterdam en Middelburg. De Kalkhaven is gegraven in 1655 en lag in feite buiten de stad, zodoende de overlast van stof en stank van de kalkschepen voor de stad te beperken. Met recht een industriegebied, waar ook de suikerraffinage een plek vond.

Paulus van der Elst: (1833-1901) trok al jong naar het Drentse Annen om in de praktijk het vak van landbouwer en vervener te leren. Hij werd een van de veenbazen die betrokken waren bij het ontginningsproject in Oostelijk Overijssel van Baron van Dedem. Hij noemde zichzelf landbouwer, pionier en econoom. In 1856 koopt hij samen met zijn vader François 30 ha. afgeveende, maar nog onontgonnen grond in Avereest, waar in 1863 het huis "Vredehoef" wordt gebouwd. Zijn zwager was getrouwd met een Engelse uit Tottenham. Dit paar stichtte een bloemen- en plantenkwekerij, "Tottenham". Na splitsing rond 1892 werd een deel voortgezet door Paulus, en vanaf 1896 door diens zoon Albertus. Deze kwekerij bestaat nog steeds als "Snijgroenkwekerij van der Elst".

Bronnen:

Nog te raadplegen:

  • M.S.C. Bakker, 'Suiker' in Geschiedenis van de techniek in Nederland, deel 1 (Zutphen 1992)

Genealogische aantekeningen

De navolgende publicaties en handschriften heb ik nog niet kunnen bekijken. Ze geven wellicht verdere informatie over het geslacht van der Elst:

  • SA Dordrecht, inv. 1621: J.L. van Dalen, 1917, Genealogische aantekeningen betreffende het geslacht Van der Elst; hierbij ook gegevens betreffende de families De Zeeuw en Leijdsman, periode 17e eeuw - begin 20e eeuw
  • SA Dordrecht, inv. 2981: J.J.D. Geselschap-van der Elst, ca1990, Genealogische aantekeningen begreffende de Dordtse families Beudt, De Bruyn, Van der Elst, De Koninck, Perduyn en Van Wageningen
  • SA Dordrecht, inv. 202: .., van der Elst
  • De Brabantse Leeuw, jrg. 38, 1989: C.H.J. van den Brekel, Genealogie Zeeuwen / Elsten / Van der Elst ca 1450-1550