Terug naar Overzicht

gepubliceerd: 25-9-2008
(gewijzigd: 30-10-2008)

Landrotten?

Een zeevaartschool diep in het (Duitse) binnenland, dichtbij Steinfeld en Lohne.

Tamelijk diep landinwaarts, in de onderste punt van het voormalige graafschap Oldenburg, liggen de oude stadjes Steinfeld en Lohne. Uit deze streek trok men van oudsher naar het veel rijkere Nederland en Friesland om te werken in de landbouw. Ter plaatse waren weinig mogelijkheden, omdat alleen de oudste zoon het land erfde, en de omstandigheden in dit moerassige en arme stuk in Westelijk Duitsland niet bepaald gunstig waren. Oorlogen, horigheid, en zesjarige dienstplicht waren goede redenen om weg te trekken. Uiteindelijk zou rond 1850 30% van de bevolking t.o.v. 1800 zijn "ausgewandert", naar Amerika en Zuid-Afrika, en later ook naar noordelijk Hongarije.

Van oudsher trokken de mannen er te voet op uit, als seizoensarbeiders, de hannekemaaiers. En ook op de haringvloten (up'n Büs gaohn) en grote vaart werkten vele Duitsers, vooral begin 19e eeuw. Zo ook uit Lohne en omgeving. De haringvangst liep van maart tot oktober, zodat men in de herfst weer bij de familie terug was. Het Plattdütsch dat thuis werd gesproken leek bovendien veel op Hollands, ongetwijfeld een voordeel.

Te voet trok men in groepen naar de zeehavens in Duitsland, met name Stettin, en naar Holland, een voettocht van zo'n 500 resp. 400 km. De jongsten waren vaak pas 11 jaar! Dat Holland ver weg was had als voordeel dat de zeelui een toeslag kregen, een Gulden Holländisch.

Vooral toen de seizoensarbeid in Nederland begin 19e eeuw terugliep probeerden velen werk te vinden op de schepen. Om hun kansen te vergroten besloot in 1817 in Mühlen, gelegen tussen Steinfeld en Lohne, de plaatselijke leraar Johan Henrich Rabe een verzoek te richten aan het hertogelijke bestuur om een zeevaartschool te stichten. Hij gaf al enig zeevaart onderwijs aan de kinderen. Zijn kennis had hij opgedaan in Holland, en de eerste jaren gebruiket hij dan ook Nederlandse leerboeken. Zo kwam in 1817, 1oo km landinwaarts, de Mühler Navigationsschule tot stand.

Uiteindelijk zou rond 1850 meer dan 10% van alle Oldenburger zeelui uit Lohne en omgeving komen. Het schoolgebouw is onlangs gerestaureerd, en biedt exposities over de geschiedenis.

Een groot aandeel in het succes van de lokale zeelui had pastoor Bernd Vahlending. Van 1807 tot 1847 schreef hij voor vele zeelui de aanbevelingsbrieven. Verder verzorgde hij ook de administratieve afwikkeling van zaken rondom bijv. overlijden van zeelui in het buitenland. Zijn archief is bewaard gebleven, en biedt een schat aan informatie over het wel en wee van de toenmalige bewoners. Ik hoop er t.z.t. nog eens informatie te vinden over mijn voorvader.

Herm. Henrich Fortmann

Een van de jongens die meester Rabe in zijn klas zal hebben gehad is mijn voorvader Herm. Henrich Fortmann. Volgens zijn huwelijksbijlagen is hij geboren in 1793 te Lohne. Van zijn voorouders ken ik alleende namen van zijn vader en moeder: Henrich Fortmann en Elisabeth Rönneker. Veel namen in dit gebied houden verband met water. Fort = Furt = Fahrt > Durchfahrt, dus zoiets als Vaartman en Rönne = Rinne = goot of geul.

In het Oldenburgse graafschap kwam een vorm van achterleen voor die Hausgenossen werd genoemd. Jaarlijks met Pinksteren verzamelden de leenmannen zich op de hoeve Bröringmeyer, in Lohne. Er waren 22 leengerechtigde families/hoeven, waaronder ook Fortmann. Vooralsnog is onbekend of "mijn" Fortmann tot deze tak behoort.

Herm is vermoedelijk degene die vermeld wordt als stuurman Herm. Henrich Fortmann in een brief aan pastoor Vahlending. In september 1817 had de pastoor een aanbeveling gestuurd voor kapitein Bernd Rohe uit Steinfeld aan de Heringsfischfang-Compagnie te Stettin. Bij de bevestiging in december werd tevens om meer personeel gevraagd. Hiervoor werd de pastoor eind januari 1818 door de compagnie bedankt. Herm. Henrich is dan ongeveer 25 jaar. Drie jaar later, in 1821, zou hij de haringstad Vlaardingen trouwen.

Vermoedelijk was Herm. Fortmann verwant aan voormelde kapitein Bernd Rohe (1773-1851), aangezien deze als moeder had: Dorothea Gertrud Vortmann, overleden 1803 te Südlohne.

Seefahrerschule Mühlen

Links en bronnen: