Terug naar Overzicht
Van der
Wat er zoal over het tussenvoegsel "van der" valt te melden
Om de herkomst van een achternaam te kunnen bepalen kan het helpen om te kijken naar de tussenvoegsels. Van mijn eigen "van der" hoorde ik wel zeggen dat dat op een oude naam duidt. En inderdaad kom je de verschijningsvorm van der Linden al tegen in oude bronnen.
Famlienamen vinden hun herkomst in een patroniem (=vadersnaam), een toponiem (=plaatsnaam) of in een bijnaam c.q. beroep. De namen die het tussenvoegsel van bevatten zijn vrijwel altijd toponiemen. De ene groep is specifiek van aard, en duidt op een land, stad, dorp, riviertje, eiland etc. De groep van algemene aard duidt bijv. op berg, dijk, heide etc. Bij het tussenvoegsel van de/van den/van der wordt in dat geval rekening gehouden met het geslacht van het woord, zoals van den Berg/Ten Berge (mannelijk) of van der Linde, van der Elst (vrouwelijk). Hoewel spreektaal soms de taalregel voorbijstreeft, zoals in van der Borgh, waarbij burcht een mannelijk woord is.
Ver
De samentrekking ver is ontstaan in de Zuidelijke Nederlanden, en komt vanaf ca1300/1350 voor in Herentals, 40km van Antwerpen, in de Antwerpse Kempen. Rond 1400/1450 is Antwerpen bereikt en rond 1500/1550 geheel West-Vlaanderen.
Boven de grote rivieren vindt de overgang vrijwel uitsluitend plaats in de zuidelijke gedeelten van Holland, Gelderland en Utrecht. En in het zuiden van Oost-Vlaanderen en Brabant komt ver- eigenlijk niet voor.
Slot -t
De slot-t werd vooral gebruikt als een collectief-suffix, om een plantnaam tot plaatsnaam te maken en daarbij de veelheid tot uitdrukking te brengen. Zo verwijst van der Elst op een plek waar veel elzen stonden.
Later verloor het zijn betekenis als markeerder van plaatsgebondenheid omdat het gehecht werd aan zaken die zich niet lenen voor een collectiefgedachte, zoals van der Laakt (laak = waterplas)
Bronnen
P.J. Meertens heeft over de betekenis van Nederlandse familienamen in 1941 gepubliceerd, en ook de website van het naar hem genoemde Meertens instituut bevat veel informatie over familienamen. Bovenstaande is dan ook grotendeels ontleend aan onderstaande bronnen.
- P.J. Meertens - De Betekenis van de Nederlandse Familienamen - 2de herziene druk 1943 (N.V. Uitgevers-Mij A. Rutgers, Naarden, 1944)
- Rob Rentenaar - Groeten van Elders - Plaatsnamen en familienamen als spiegel van onze cultuur - (Strengholt 1990, ISBN 90 6010 696 2)
- Meertens instituut: Nederlandse Familienamen databank
Zie verder ook:
- De weerspiegeling van dialecten in familienamen - samenvatting van een lezing door Prof. Magda Devos tijdens de 6e Nederlandse dialectendag (in Swanekoeriertje oktober 2001)